«Στις 6 του Αυγούστου από τις 3.00 το πρωί άρχισαν οι εκρήξεις…
Κατά τις 11.00 ήρθαν δώδεκα παιδιά μέσα στο σπίτι μου.
-Γιαγιά, σώσε μας.
Τους είπα: Πού να σας βάλω, γιε μου!.
Εράγισεν η καρδιά μου.
Εκρούζαν τα δέντρα, εσκοτείνιαζεν η Λάπηθος· ενόμιζες ότι εχαλούσαν τα βουνά, φωδκιές, εκρήξεις…
Ήταν όλοι δεκαοκτώ χρονών».
Είναι με αισθήματα ευλάβειας και σεβασμού που προσήλθαμε σήμερα στον Ιερό Ναό Παναγίας Φανερωμένης, για να αποτίσουμε τον προσήκοντα φόρο τιμής στη σεβαστή γυναίκα και μάνα, στη μεγάλη Ελληνοκύπρια ηρωίδα Ευφροσύνη Προεστού, που έμεινε γνωστή στην ιστορία, ως η «Κυρά της Λαπήθου».
Η Ευφροσύνη Προεστού έχει ταυτιστεί με τη γενναιότητα, την αυταπάρνηση και το μεγαλείο της Ελληνίδας της Κύπρου με ύψιστες πράξεις αλτρουισμού στην πιο δύσκολη στιγμή της σύγχρονης ιστορίας μας, αναδεικνύοντας τον ορισμό της ανθρώπινης αλληλεγγύης και αυταπάρνησης. Γιατί η κυρά Ευφροσύνη, ανήκει σ’ εκείνη την μικρή κατηγορία των σπάνιων ανθρώπων, όπου τα λόγια αποδεικνύονται φτωχά για να περιγράψεις το ανάστημα και την προσωπικότητά τους.
Η Ευφροσύνη Προεστού γεννήθηκε στην Λάπηθο το 1903. Παντρεύτηκε τον Ιωάννη Φλουρέντζο και μαζί έζησαν στον Άγιο Ερμόλαο αποκτώντας 4 παιδιά: τον Φρίξο, την Έλλη, τη Θέμιδα και τη Λυγία. Διήγαγε ενάρετο βίο και ήταν βαθιά θρησκευόμενη. Είχε ενστερνιστεί από νωρίς τις πανανθρώπινες αξίες και τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη. Ήταν φιλάνθρωπος και συμπονετική, προσφέροντας απλόχερα τη βοήθειά της στους συνανθρώπους της. Σε νεαρή ηλικία παρακολούθησε μαθήματα μαιευτικής στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας και εξάσκησε για πολλά χρόνια το επάγγελμα της μαίας στα χωριά της ευρύτερης περιοχής Λαπήθου – Αγ. Ερμολάου, συμπεριλαμβανομένων και των τουρκοκυπριακών. Από το 1959 επέστρεψε και εγκαταστάθηκε μόνιμα στη γενέτειρά της.
Η Ευφροσύνη Προεστού έμεινε γνωστή στην ιστορία για τις ηρωικές πράξεις και την αυτοθυσία της, κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής το 1974 και συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια των δραματικών στιγμών που ακολούθησαν, μετά την κατάληψη των χωριών της Λαπήθου και του Καραβά, στις 6 Αυγούστου.
Απέναντι από σαφώς υπέρτερες δυνάμεις που περικύκλωσαν τις δύο κωμοπόλεις, τάχθηκαν οι εθνοφρουροί δύο ισχνών λόχων του 286 Μηχανοκίνητου Τάγματος Πεζικού και του 256 Τάγματος Πεζικού, συνεπικουρούμενοι από μερικούς άντρες 70 Τάγματος Μηχανικού, οι οποίοι μετά από επική αντίσταση αναγκάσθηκαν να οπισθοχωρήσουν, λόγω μεγάλων απωλειών.
Ακολούθησαν τραγικές στιγμές με τους εισβολείς να επιδεικνύουν εγκληματική βαρβαρότητα εναντίον των κατοίκων που έτρεχαν να σωθούν. Η κυρά Ευφροσύνη, είχε τη δυνατότητα να φύγει από το χωριό μαζί με άλλους, μα δεν το έπραξε παραμένοντας στο σπίτι της. Υποθέτουμε ότι με τις γνώσεις της στη τούρκικη γλώσσα, καθώς και τις διασυνδέσεις της με τον Ερυθρό Σταυρό, θα σκέφτηκε ότι μπορούσε να χειριστεί την κατάσταση.
Εννέα στρατιώτες του 286 και τρεις του 256 αποκόπηκαν από τους υπόλοιπους και παρέμειναν εγκλωβισμένοι πίσω από τις εχθρικές γραμμές. Αναζήτησαν βοήθεια από τους παραμένοντες κατοίκους και στην προσπάθειά τους αυτή συνάντησαν την Ευφροσύνη Προεστού, από την οποία ζήτησαν να τους προστατεύσει, υποδεικνύοντάς τους χώρο να κρυφτούν για να μην συλληφθούν.
Η κυρά Ευφροσύνη στάθηκε στο πλευρό τους, ως άλλη μάνα, φροντίζοντας να τους υποδείξει ασφαλή χώρο προστασίας και παρέχοντάς τους τα απαραίτητα για τη διαβίωση, για περίπου ένα μήνα. Έτσι τους έκρυψε σε λαγούμι σε παρακείμενο χωράφι και φρόντισε για την παροχή τροφής επί καθημερινής βάσης, χωρίς να υπολογίζει το θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχε.
Οι Τούρκοι, που προέβαιναν καθημερινά σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και έρευνες με πρωτοφανή αγριότητα, στις 8 Αυγούστου μπήκαν στο σπίτι της κυρά Ευφροσύνης. Στάθηκε απέναντί τους χωρίς φόβο και τους μίλησε στα τούρκικα: «Άκουσα εις το ράδιο ότι εν να έρτει ο τουρκικός στρατός για να φέρει την ειρήνη. Όπου θέλετε, γιε μου, εγώ πάω, αλλά να σας παρακαλέσω να με αφήσετε σπίτι μου τζιαι εν να ‘ρτουν οι κόρες μου να με πάρουν». Γνώριζε Τούρκικα, αφού ως μαία επισκέφθηκε πολλά τουρκοκυπριακά σπίτια για να βοηθήσει τις έγκυες γυναίκες να γεννήσουν.
Οι Τούρκοι φαίνεται να πείσθηκαν και αποχώρησαν. Σ΄ αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι ένας από τους εισβολείς ήταν Τουρκοκύπριος κάτοικος της ευρύτερης περιοχής που γνώριζε ότι η κυρά Ευφροσύνη βοήθησε τη μάνα του να τον φέρει στον κόσμο.
Οι μέρες περνούσαν και η αμέριστη υποστήριξη της Ευφροσύνης Προεστού στους δώδεκα στρατιώτες συνεχιζόταν απρόσκοπτα, μέχρι την επάνοδο μεγάλου αριθμού Τούρκων στις 4 Σεπτεμβρίου, οι οποίοι επιχείρησαν πιο εντατικές έρευνες στα γύρω σπίτια. Έσπευσε τότε να ειδοποιήσει τους στρατιώτες μας να εγκαταλείψουν το χώρο το ταχύτερο για να μη συλληφθούν. Αυτοί εξήλθαν από το λαγούμι και όταν διαπίστωσαν ότι όλη η γύρω περιοχή ήταν αποκλεισμένη, μπήκαν προσωρινά στο σπίτι του Κώστα Καπλάνη. Έγιναν όμως αντιληπτοί από τους Τούρκους, οι οποίοι όρμησαν στο σπίτι πυροβολώντας.
Η προσπάθεια διαφυγής για εννέα από τα δώδεκα παλικάρια στάθηκε αδύνατη. Τρεις απ’ αυτούς κατάφεραν να ξεφύγουν. Ο πρώτος, ο Γιώργος Παπανικολάου στάθηκε ο πιο τυχερός, αφού μετά από μεγάλη προσπάθεια και κοπιώδη περιπλάνηση έφθασε στις ελεύθερες περιοχές, στην περιοχή Αστρομερίτη. Ο δεύτερος, ο Πολύκαρπος Πέτρου κατάφερε να δραπετεύσει, αλλά συνελήφθη αργότερα στην περιοχή του Βαβυλά, μέσα σε μια βάρκα που χρησιμοποίησε για να εγκαταλείψει την περιοχή, μέσω θαλάσσης. Και ο τρίτος, ο Αντώνης Φιλίππου, κατάφερε να ξεφύγει και να παραμείνει κρυμμένος στα χωράφια στην ευρύτερη περιοχή, μέχρι που πληροφορήθηκε την επίσκεψη του προεδρεύοντα της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκου Κληρίδη στους εγκλωβισμένους στο Πέλλα Πάις. Χωρίς να γίνει αντιληπτός κατάφερε να μεταβεί στο χώρο που πραγματοποιείτο η επίσκεψη για να παραδοθεί. Οι άλλοι εννιά – Ανδρέας Γρηγορίου, Στέλιος Θεοδώρου, Κώστας Καστελλανής, Κυριάκος Κυριάκου, Νίκος Νικολάου, Νίκος Παπαναστασίου, Πανίκος Παραλιμνίτης, Παναγιώτης Παύλου και Γεώργιος Χριστοφή δεν κατάφεραν να διαφύγουν και συνελήφθησαν από τους Τούρκους.
Όπως ήταν αναμενόμενο συνελήφθη και η κυρά Ευφροσύνη και οδηγήθηκε αρχικά στον αστυνομικό σταθμό του Αγίου Λουκά, όπου υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια, για να ομολογήσει πού έκρυβε τους στρατιώτες. Την ξυλοκόπησαν με πρωτοφανή αγριότητα, την έγδυσαν και τη διαπόμπευσαν δεμένη σε στρατιωτικό τζιπ στους δρόμους του χωριού.
Όμως, η εβδομηντάχρονη ηρωίδα δε λύγισε και δεν ομολόγησε, παρά το διασυρμό και τα φρικτά ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια. «Εβάλαν με μες σε μια κάμαρη που είχαν πεθάνει τα ξημερώματα δύο γέροι. Η κάμαρη γεμάτη αίματα. Εχτυπούσαν με. Έμεινα αναίσθητη. Η μισή μου πάντα ήταν ολόμαυρη. Εκλωτσούσαν με, με τα παπούτσια μες τα μάθκια, με τα παπούτσια τα στρατιωτικά. Εφκάλαν μου την καδένα που είχα στον λαιμό με τον σταυρό τζιαι εβάλαν με να φτύνω πας τον σταυρό», μας ανέφερε αργότερα σε μια συγκλονιστική εξομολόγησή της.
Τα βασανιστήρια κι ο εξευτελισμός συνεχίστηκαν μέχρι που την αναγνώρισε ένας από τους ανακριτές. Ήταν και τούτος Τουρκοκύπριος της περιοχής του οποίου βοήθησε τη μάνα να τον γεννήσει. Προφανώς τη λυπήθηκε και για τούτο τον λόγο σταμάτησαν οι ανακρίσεις, τα απάνθρωπα βασανιστήρια και ενδεχομένως ο θάνατος της κυράς Ευφροσύνης. Οδηγήθηκε στη συνέχεια στις φυλακές του κάστρου της Κερύνειας, με το μαρτύριό της να συνεχίζεται, μέχρι να αφεθεί ελεύθερη για να επιστρέψει στη Λάπηθο.
Από το χωριό της εκδιώχθηκε τον Μάιο του 1975, για να πεθάνει στην προσφυγιά 18 χρόνια αργότερα, στις 17 Απριλίου 1993, σε ηλικία 93 ετών, με τον καημό της επιστροφής.
Φίλες και φίλοι,
Η Ευφροσύνη Προεστού απέδειξε με τις πράξεις της ότι ήταν αγωνίστρια, με εθνική και ιστορική συνείδηση. Ουδέποτε λιποψύχησε και δεν υπέκυψε ούτε στιγμή στην ωμή βία που της άσκησαν οι Τούρκοι. Είχε την ικανότητα να υπερβαίνει το φόβο και να δρα παραγνωρίζοντας το θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχε. Οι δώδεκα εθνοφρουροί μας γνωρίζουν ότι οφείλουν τη ζωή τους στον ηρωισμό και την αυταπάρνηση της κυρά Ευφροσύνης.
Μέσα στη απέραντη συμφορά, κατά τη διάρκεια των πιο δραματικών στιγμών που βίωνε η πατρίδα μας το καλοκαίρι του 1974, όπου όλοι αναζητούσαν να ξεφύγουν από το θάνατο, η κυρά της Λαπήθου ανέδειξε με τη στάση της τη γενναιότητα και το μεγαλείο της Ελληνίδας της Κύπρου. Με τις πράξεις της έγραψε τη δική της λαμπρή σελίδα στα κατάστιχα της σύγχρονης ιστορίας της πατρίδας μας και δικαιωματικά αποτελεί εμβληματική μορφή της Κύπρου.
Παρέμεινε μέχρι τέλους ασυμβίβαστη, αξιοπρεπής και περήφανη και έγινε πρότυπο ενάρετης ζωής και σύμβολο αγώνα, για όλους εμάς και για τις επερχόμενες γενιές.
Με την ίδια δύναμη της ψυχής και την ίδια αποφασιστικότητα, οφείλουμε κι εμείς να σταθούμε απέναντι στις εθνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε, αναλογιζόμενοι τις δικές μας ευθύνεςκαι υποχρεώσεις. Ιδιαίτερα σήμερα που εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε τις τραγικές συνέπειες της εισβολής, τις συνεχείς προκλήσεις της κατοχικής Τουρκίας στην Αποκλειστική Οικονομική μας Ζώνη και στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου, αλλά και τις συνέπειες εξαιτίας της πανδημίας και του πολέμου στη Ουκρανία. Η κατοχική Τουρκία φαίνεται ξεκάθαρα ότι επιδιώκει την ντε φάκτο διχοτόμηση και ενσωμάτωση της μισής μας πατρίδας, υποσκάπτοντας τις προσπάθειες για δίκαιη λύση του Κυπριακού ζητήματος.
Μέσα σ’ αυτό το δυσμενές περιβάλλον δηλώνουμε έτοιμοι για πολιτικές πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση της επανέναρξης των συνομιλιών για επίλυση του κυπριακού προβλήματος προτείνοντας Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης.
Παραμένουμε αταλάντευτα προσηλωμένοι στη δίκαιη επίλυση, στο πλαίσιο των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και στις αρχές και αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απαιτείται αποφασιστικότητα, συλλογική προσπάθεια και ενότητα για να μπορέσουμε όλοι μαζί να υπερβούμε τα δύσκολα εμπόδια που έχουμε μπροστά μας.
Σε αυτές τις δύσκολες στιγμές που διέρχεται η πατρίδα μας, ας ευχηθούμε η αγωνιστικότητα, η ακλόνητη πίστη και το θάρρος της λεβέντισσας Ευφροσύνης Προεστού, της «Κυράς της Λαπήθου και της Κύπρου» μας, να μας καθοδηγούν και να φωτίζουν το δύσκολο δρόμο μας για δικαίωση του αγώνα που διεξάγουμε, για επιβίωση στη γη των προγόνων μας.
Αιωνία ας είναι η μνήμη της και φάρος φωτεινός το παράδειγμά της.
Σας ευχαριστώ
