Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η ΚΠΑΑ (πρώην ΕΠΑΑ) αποτελεί το θεσμικό πλαίσιο ανάπτυξης και εφαρμογής της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ. Στοχεύει, μεταξύ άλλων, στην ανάπτυξη των στρατιωτικών και μη στρατιωτικών δυνατοτήτων της ΕΕ για τη διαχείριση κρίσεων και πρόληψη συγκρούσεων διεθνώς, στα πλαίσια του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.

Η ΕΠΑΑ (Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας) δημιουργήθηκε με απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Κολωνίας το 1999, ενώ τον επόμενο χρόνο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας έλαβε την απόφαση για τη σύσταση των πολιτικο-στρατιωτικών οργάνων της ΕΠΑΑ. Με τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισαβόνας από 1η Δεκεμβρίου 2009, η ΕΠΑΑ μετονομάστηκε σε ΚΠΑΑ.

H EE επιδιώκει να αναπτύξει τις απαραίτητες στρατιωτικές και μη στρατιωτικές δυνατότητες (capabilities), έτσι ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται κατά τρόπο ολοκληρωμένο στη διαχείριση κρίσεων σε τρίτες χώρες / περιοχές. Οι δυνατότητες αυτές συγκροτούνται από συνεισφορές των κρατών μελών. Οι μη στρατιωτικές Αποστολές της ΚΠΑΑ αφορούν, μεταξύ άλλων, σε Αποστολές ενίσχυσης του κράτους δικαίου (rule of law), της δημόσιας διοίκησης, ανάπτυξης αστυνομικών δυνατοτήτων μεταρρύθμισης του τομέα ασφαλείας κοκ.

Τα θέματα ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ βρίσκονται σε συστηματική βάση στην ημερήσια διάταξη του Συμβουλίου και το Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Μετά και την εκπόνηση της Παγκόσμιας Στρατηγικής της ΕΕ επί θεμάτων Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας στη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουνίου 2016, είναι σε εξέλιξη μία διαδικασία ενίσχυσης της ΚΠΑΑ, ως «εργαλείου» στο πλαίσιο της συνολικής προσέγγισης της ΕΕ για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων ασφαλείας. Η διαδικασία αυτή βασίζεται σε τρεις βασικές στρατηγικές προτεραιότητες, οι οποίες αποτελούν το επίπεδο φιλοδοξίας της ΕΕ, ήτοι: α) την αντιμετώπιση των εξωτερικών συγκρούσεων και κρίσεων, β) την οικοδόμηση δυνατοτήτων τρίτων εταίρων της ΕΕ και γ) την προστασία της Ένωσης και των πολιτών της. Στην κατεύθυνση αυτή προωθούνται η περαιτέρω ανάπτυξη των στρατιωτικών και μη στρατιωτικών δυνατοτήτων της ΕΕ, η ενδυνάμωση της εν προκειμένω συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών, καθώς και η ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης, με τη συμβολή και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Αυτή τη στιγμή, βρίσκονται σε εξέλιξη σειρά στρατιωτικών και μη στρατιωτικών Αποστολών στα πλαίσια της KΠΑΑ, ενώ αριθμός Αποστολών έχει ήδη ολοκληρωθεί με επιτυχία. Μέσα στα πλαίσια της επιδίωξής της για υποστήριξη της ΚΠΑΑ και των διεθνών προσπαθειών διαχείρισης κρίσεων, η Κύπρος έχει συμμετάσχει σε σειρά Αποστολών. Συγκεκριμένα, έχει συμμετάσχει στις Αποστολές ARTEMIS, EUFOR RD Congo και EUSEC Congo στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό, στην EU Support to AMIS II στο Σουδάν/Νταρφούρ, στην EUPOL PROXIMA στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, στη EUFOR Tchad/RCA στη Δημοκρατία του Τσαντ, στην EUBAM Moldova-Ukraine, στην EUTM Somalia, στην EUTM Mali και στην EUNAVFOR MED operation SOPHIA. Τη τρέχουσα χρονική περίοδο, η Κύπρος συμμετέχει με αξιωματικούς στις Στρατιωτικές Επιχειρήσεις EUNAVFOR ATALANTA Somalia και EUNAVFOR MED operation IRINI.

H Κύπρος συνεισφέρει επίσης στα Πολυεθνικά Συγκροτήματα Μάχης της ΕΕ (EU Battlegroups). Πρόκειται για πολυεθνικά στρατιωτικά συγκροτήματα ταχείας ανάπτυξης, μεγέθους περίπου 1500 μελών, τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν είτε από μόνα τους ως μια Επιχείρηση ΚΠΑΑ, είτε να αποτελέσουν την πρώτη φάση μιας ευρύτερης Επιχείρησης. Η Κύπρος συμμετέχει στο ΣΜ HELBROC, με κράτος – πλαίσιο  την Ελλάδα και άλλα συμμετέχοντα κράτη τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, την Ουκρανία και τη Σερβία.

Η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (Permanent Structured Cooperation-PESCO)

Με τη Συνθήκη της Λισσαβόνας (υπεγράφη στις 13.12.2007, ετέθη σε ισχύ την 1.12.2009) υιοθετήθηκαν διατάξεις που διευρύνουν και ενισχύουν τη δυνατότητα συνεργασίας των κρατών μελών στον αμυντικό τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η δυνατότητα θεσμοθέτησης «μόνιμης διαρθρωμένης συνεργασίας. Οι διαβουλεύσεις για τη δημιουργία της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (Permanent Structured Cooperation-PESCO) άρχισαν με πρωτοβουλία της Γερμανίας και της Γαλλίας, υποστηριζόμενες από την Ιταλία και Ισπανία. Η PESCO θεσμοθετήθηκε τον Δεκ 2017 με σχετική απόφαση του Συμβουλίου και σε αυτή συμμετέχουν 25 Κράτη-Μέλη (δεν συμμετέχουν Μάλτα, Δανία και Ηνωμένο Βασίλειο). 

Η PESCO αποτελεί ένα σταθερό πολιτικό πλαίσιο το οποίο εντάσσεται στο Σχέδιο Εφαρμογής της Παγκόσμιας Στρατηγικής της ΕΕ για την Ασφάλεια και την Άμυνα. Ειδικότερα η PESCO αποσκοπεί:

• στην ενίσχυση της ασφάλειας της ΕΕ μέσω της δημιουργίας αμυντικών δυνατοτήτων.
• της αυξημένης παρουσίας της ΕΕ στο διεθνές περιβάλλον ως δρώντας ασφάλειας και της μείωσης της εξάρτησής της από άλλους διεθνείς οργανισμούς.
• στην επίτευξη συνεργειών, στην επένδυση στην τεχνολογική ανάπτυξη και καινοτομία σε αμυντικές δυνατότητες.
• στην καλύτερη αξιοποίηση των δαπανών για την άμυνα, στην μείωση της πολυτυπίας στο αμυντικό υλικό και στην αποφυγή αχρείαστου διπλασιασμού σε δομές και υπηρεσίες.
• στην επίτευξη οικονομίας κλίμακας και η ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων των κρατών μελών της ΕΕ και της ίδιας της Ένωσης.
• εφόσον κριθεί σκόπιμο από το Συμβούλιο, μπορεί να αποτελέσει το όχημα που μεταγενέστερα να οδηγήσει στη δημιουργία κοινής άμυνας μεταξύ των Κρατών-Μελών.

Στο πλαίσιο αυτό και πάντοτε με βάση τις δυνατότητες μας ως Κράτος, συμμετέχουμε σε προγράμματα έχοντας ως γνώμονα:

• Την ανάγκη για εκσυγχρονισμό της ΕΦ με την υιοθέτηση νέων πρακτικών.
• Την περαιτέρω ανάπτυξη των αμυντικών δυνατοτήτων της ΕΦ μέσω των προγραμμάτων της PESCO, τα οποία επιτρέπουν την ανάπτυξη σύγχρονων τεχνολογιών σε συνδυασμό με την οικονομία κλίμακας.
• Τη δημιουργία συνθηκών για αναβάθμιση των αεροναυτικών εγκαταστάσεων της χώρας μέσα από ευκαιρίες συγχρηματοδότησης από το Ευρωπαϊκό Ταμείο για την Άμυνα, που θα συμπεριλαμβάνεται στο γενικό προϋπολογισμό της Ένωσης μετά το 2021.
• Τη δημιουργία συνθηκών για την εμπλοκή των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων της χώρας στα προγράμματα PESCO, ειδικά εκείνων που δραστηριοποιούνται στο τομέα της έρευνας και της τεχνολογίας.

Ο.Α.Σ.Ε

Η Κυπριακή Δημοκρατία συμμετέχει ενεργά στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη(ΟΑΣΕ)

Ο ΟΑΣΕ ο οποίος διαδέχθηκε την Διάσκεψη για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη, (ΔΑΣΕ), είναι ένας οργανισμός ασφάλειας του οποίου η Κυπριακή Δημοκρατία είναι ιδρυτικό μέλος. Αποτελείται από 57 Κράτη - Μέλη και οι στόχοι του είναι:

• Η συμβολή στη βελτίωση των αμοιβαίων σχέσεων και στη διασφάλιση των συνθηκών διαρκούς ειρήνης σε κάθε κράτος.
• Η προσπάθεια προκειμένου η ύφεση να καταστεί μια διαδικασία συνεχής, βιώσιμη και παγκόσμια.
• Η διατήρηση του ενιαίου και αδιαίρετου της ασφάλειας στην Ευρώπη και του κοινού συμφέροντος, για την ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών.
• Η διαφύλαξη της ειρήνης και της ασφάλειας στην Ευρώπη και παγκόσμια.
• Η διασφάλιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων, της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και της ευημερίας των λαών.

Για τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη διατήρηση της ασφάλειας που αποτελούν τους πρωταρχικούς στόχους του, ο Οργανισμός βασίζεται σε ένα θεσμικό πλαίσιο δράσης, καθώς και σε έγγραφα και συνθήκες, όπως είναι η Τελική Πράξη του Ελσίνκι, ο Έλεγχος των εξοπλισμών, η Συνθήκη για τα Συμβατικά Όπλα, το Έγγραφο Βιέννης 2011 και άλλα.

Το Έγγραφο Βιέννης 2011 είναι ένα δεσμευτικό έγγραφο. Είναι ουσιαστικά ένας Κατάλογος Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης και Ασφάλειας (ΜΟΕΑ), που περιλαμβάνει μέτρα σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών και καθιέρωση επικοινωνίας μεταξύ των Κρατών-μελών.

Η ανταλλαγή πληροφοριών γίνεται σε καθορισμένα χρονικά πλαίσια και αφορά μεταξύ άλλων: 

• Τη διακίνηση συμβατικών όπλων και σχετικής τεχνογνωσίας.
• Την εφαρμογή του Κειμένου για τα μικρά και ελαφρά όπλα.
• Τον Κώδικα Συμπεριφοράς.
• Τον Αμυντικό Σχεδιασμό και τις στρατιωτικές δαπάνες.
• Την Παγκόσμια Ανταλλαγή Πληροφοριών.
• Το δίκτυο επικοινωνιών.
•  Την εφαρμογή των ΜΟΕΑ.
•  Τον προγραμματισμό επισκέψεων αξιολογήσεων και επιθεωρήσεων.

H εφαρμογή των πιο πάνω προνοιών εξετάζεται ετησίως, στο συνέδριο αξιολόγησης εφαρμογής (ΑΙΑΜ) στα γραφεία του Οργανισμού στη Βιέννη.

Δορυφορικό Κέντρο της ΕΕ – EU Sattellite Centre

Η Κύπρος είναι επίσης πλήρες μέλος του Δορυφορικού Κέντρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ασχολείται με την παραγωγή και αξιοποίηση πληροφοριών που προέρχονται, κατά κύριο λόγο, από την ανάλυση δορυφορικών εικόνων γεωσκόπησης, με στόχο την υποστήριξη της ΚΕΠΠΑ. Το Δορυφορικό Κέντρο έχει ως έδρα το Torrejοn de Ardoz, στην Ισπανία.

Κέντρο Αριστείας για την Αντιμετώπιση Υβριδικών Απειλών (Hybrid Centre of Excellence)

Η Κύπρος συμμετέχει από το Δεκέμβριο του 2018 στο Κέντρο Αριστείας για την Αντιμετώπιση Υβριδικών Απειλών (Hybrid CoE), μαζί με άλλα 26 κράτη (μέλη της ΕΕ ή/και μέλη του ΝΑΤΟ).

Το Hybrid CoE αποτελεί εθνική πρωτοβουλία και νομική οντότητα της Φινλανδίας. Λειτουργεί ως κόμβος εμπειρογνωμοσύνης για τα συμμετέχοντα κράτη, ώστε να μπορούν να μοιραστούν βέλτιστες πρακτικές, να οικοδομήσουν ικανότητες, να δοκιμάσουν νέες ιδέες και να αναπτύξουν την άμυνά τους έναντι των Υβριδικών Απειλών. Οι τομείς ενδιαφέροντος του Κέντρου είναι οι υβριδικές επιδράσεις στα συμμετέχοντα κράτη, οι υβριδικές επιχειρήσεις από τρομοκρατικές οργανώσεις και η προετοιμασία για οικοδόμηση ανθεκτικότητας έναντι Υβριδικών Απειλών.